نقش حياتي شهرستان ترك نشين و بندر آستاراي آذربايجان براي دولت ايران


آستارا تنها بندر شمالي ايران در مرز جمهوري آذربايجان است كه به جهت داشتن مرز مشترك زميني و دريايي با اين كشور، دروازه اصلي ايران اسلامي به سمت آسياي ميانه، قفقاز و اروپايي شرقي بوده و به جهت احداث خط آهن تهران - باكو - مسكو، از حيث اقتصادي و ژئوپلتيك سياسي، دروازه كريدور شمال - جنوب نه تنها براي ايران كه براي روسيه و ديگر كشورهاي مجاور نيز محسوب مي گردد.

اجراي طرح خط آهن تهران - باكو - مسكو كه قرار است از طريق خاك جمهوري آذربايجان، ارتباطات ايران و روسيه را وسعت بخشد به جهات ديپلماتيك براي ارمنستان بسيار دردناك مي باشد. چرا كه ايروان متعقد است اجراي اين طرح مي تواند موجب تشديد انزواي حمل و نقل ارمنستان شده و نه تنها باكو را به عنوان يك آلترناتيو حمل و نقل مطرح سازد؛ بلكه باعث خواهد شد به موازات اين انزوا، ارمنستان هويت يك كشور ترانزيتي را از دست داده و سالانه دهها ميليون دلار از اين حيث متضرر گردد.

همچنين وجود ارتباطات حمل و نقلي آلترناتيو به لحاظ ديپلماتيك در مواضع ايروان تاثيري آشكارا خواهد داشت.

ارمنستان معتقد است لزومي ندارد اين خط آهن جديد ساخته شود. چرا كه خطوط لازم به جهت ايجاد كريدور شمال - جنوب در اراضي ارمنستان وجود دارد كه تا مرز روسيه هم مي رسد.

اما دولت ايروان هيچ وقت اين مساله را توضيح نداده است كه چرا در مرز اين كشور با كشورهاي گرجستان و جمهوري آذربايجان؛ در ايستگاه بيوك كسيك 613 واگن كه217 واگن از اين تعداد حامل گازوئيل و 297 واگن نيز حامل گندم بوده صرفا با اين استدلال كه بخشي از اين مرسوله ها براي ارمنستان مي باشد توقيف شده است؟

با احداث خط آهن تهران- باكو - مسكو، خليج فارس از طريق خاك روسيه به اسكانديناوي متصل مي شود و مسافت راه ارتباطي مرسوم خاورميانه - كه در حال حاضر از تنگه جبل الطارق براي اين ارتباط استفاده مي گردد- به نصف كاهش مي يابد.

همچنين پيش بيني مي شود انتقال كالا از اين طريق در مقايسه با مسير كانال سوئز هم 13 الي 17 روز كمتر باشد.

اين مسير كه قادر است سالانه بين 17 تا 20 ميليون تن بار را انتقال دهد و اكثر كشورهاي خليج فارس، از جمله هند، پاكستان و مالزي نيز از آن استفاده خواهندكرد، ايران را به يك كشور مهم ترانزيتي مبدل مي سازد كه شايد در مقايسه با خط لوله باكو- جيحان- تفليس كه حق مشاركت در آن از ايران سلب شد، مي تواند علي رغم تاثيرات بسيار در بعد اقتصادي به لحاظ ژئوپلتيك سياسي نيز ايران را به عنوان يك كشور اصلي ثبات در خاورميانه مطرح سازد.

در دومين جلسه كمسيون تشكيلاتي كريدور بين المللي حمل و نقل شمال- جنوب كه بهمن سال گذشته در باكو تشكيل شد و نمايندگان خط آهن سه كشور ايران، روسيه و آذربايجان نيز در آن شركت جستند، يادداشت تفاهمي در خصوص تاسيس يك شركت سه مليتي «روس، ايراني و آذري» به جهت احداث و بهره برداري از اين طرح به امضا رسيد و سرمايه اوليه آن نيز 6 ميليون دلار عنوان شد و مسكو نيز وظيفه ميزباني دفتر كنسرسيوم را پذيرفت.

همچنين كارشناسان سياست خارجي ايروان نيز كه همواره در اين فكر بودند كه مسكو در بررسي دورنماهاي احداث اين طرح فقط به جهت رضايت آذربايجان شركت مي كند باور نمي كردند كه مسكو عمليات محاصره ارمنستان در امر ارتباطات را- كه جمهوري آذربايجان همواره اميد داشته است به پاس آن ارمنستان را منزوي سازد- رهبري كند آنهم عليه كشوري كه به جهت منافع ملي همكار استراتژيك روسيه به حساب مي آيد.

به هر حال آنچه در اين ميان براي جمهوري اسلامي ايران حياتي بوده و مهم به شمار مي آيد نقشي است كه بندر آستارا مي تواند در خصوص توسعه همه جانبه روابط بين المللي ايران با كشورهاي آسياي ميانه، قفقاز و اروپاي شرقي ايفا كند.

لذا مسئولين كشوري جمهوري اسلامي بايد شرايطي را از حيث سياسي، فرهنگي و اجتماعي براي اين شهرستان فراهم سازند تا اين شهرستان ترك نشين جمهوري اسلامي با داشتن ثبات سياسي و اجتماعي و همچنين عدم برخوردهاي قوميتي و تبعيض آميز از سوي مركز استان كه تا كنون شاهد آن بوده است بتواند نقش خود را به موقع و به نحو احسن ايفا نمايد.

واضح است در صورت عدم رعايت چنين مواردي دلايل مذكور مي تواند به عنوان فراهم آوردن زمينه تعويق اجراي طرح مذكور از سوي ايران تلقي گردد.